اعتقاد به مهدویت و شناخت امام هر عصری در منابع شیعه جایگاه خاصی دارد، و شیعه به عقیده امامت و مهدویت شهرت دارد؛ کافی است بدانیم تنها علامه مجلسی از بزرگان علما و مراجع حدیثی شیعه، این حدیث را با چهل سند از طرق اختصاصی شیعه آورده است.(۱)
امّا سؤال اینست که آیا این حدیث در منابع اهل سنّت هم وجود دارد؟(۲)
برای جواب تنها به ذکر بعضی از ناقلان و مصادر اهل سنّت در قرون اولیه تاریخ اسلام تا قرن ششم اکتفاء می کنیم.
۱ ـ «مسند» ابوداود سلیمان بن داود طیالسی در گذشته (۲۰۴) از عبد الله بن عمر بلفظ: «من مات بغیر امام مات میته جاهلیه، و من نزع یداً من طاعه جاء یوم القیامه لاحجه له» نیز رجوع شود به کنزالعمال.
۲ـ «المعیار والموازنه» علامه متکلم ابوجعفر اسکافی درگذشته (۲۴۰)ص۲۴بلفظ: « من مات و لا امام له مات میته جاهلیه» ازعبدالله بن عامر
۳ ـ «نقض العثمانیه» نیز از اسکافی ص ۱۱ ـ ۱۲ و به نقل ابن ابی الحدید ۱۳ / ۲۴۲ بلفظ فوق.
۴ ـ «مسند» احمد بن حنبل درگذشته (۲۴۱) و ج ۴ ص ۹۶ بلفظ: «من مات بغیرامام مات میته جاهلیه» ازمعاویه بن ابی سفیان.
۵ ـ «صحیح» مسلم در گذشته (۲۶۱) ج ۸ ص ۱۰۷ بلفظ: «من لم یعرف امام زمانه فمات میته جاهلیه».
۶ ـ «العلل الوارده فی الاحادیث» ابوالحسن علی بن عمر بن احمد بن مهدی بغدادی دارقطنی شافعی (۳۰۵ / ۳۰۶) ج ۷ ص ۶۳ بلفظ: «من مات لغیر امام مات میته جاهلیه» به سه سند از معاویه و دو سند از ابوهریره.
۷ ـ «زوائد» احمد بن عمر بزار در گذشته (۳۲۰) ج ۱ ص ۱۴۴ و ج ۲ ص ۱۴۳ بلفظ: «من مات و لیس علیه امام فمیتته میته جاهلیه، و من مات تحت رایه عصبیه، فقتلته قتله جاهلیه».
۸ ـ «الکنی والاسماء» حافظ دولابی در گذشته (۳۲۰) ج۲ ص۳ چاپ دائره المعارف حیدرآباد دکن بلفظ: «من مات و لیس علیه امام جامع فقد مات مات جاهلیه، و من خرج من الجماعه فقد خلع ربقه الاسلام من عنقه» از ابن عمر.
۹ ـ «صحیح ابن حبان»، ابوحاتم محمد بن حبان تمیمی، بستی شافعی درگذشته (۳۵۴) به شرح «احسان بترتیب صحیح ابن حبان» شماره ۴۴ بلفظ: «من مات و لیس له امام مات میته جاهلیه».
۱۰ ـ «کتاب المجروحین» نیز از ابوحاتم ج۱ ص ۲۸۰ بلفظ: «من فارق جماعه المسلمین قید شبر فقد خلع ربقه الاسلام من عنقه، و من مات و لیس علیه امام فمیتته میته جاهلیه، و من مات تحت رایه عمیه یدعوا الی عصبیه او ینصر فقتله جاهلیه» به روایت از ابن عباس.
۱۱ ـ «معجم الکبیر» حافظ ابوالقاسم طبرانی درگذشته (۳۶۰) ج ۱۰ ص ۳۵۰ حدیث ۱۰۶۸۷ (شماره مسلسل) بلفظ: «من فارق جماعه المسلمین قید شبر فقد خلع ربقه الاسلام من عنقه و من مات و لیس علیه امام فمیتته جاهلیه و من مات تحت رأیه عمیه یدعوا الی عصبیه او ینصر عصبیه فقتله جاهلیه» به روایت از ابن عباس. و ج ۱۹ ص ۳۸۸ شماره ۹۱۰ چاپ بغداد بلفظ: «من مات بغیر امام مات میته جاهلیه» به روایت معاویه، و به لفظ «من مات و لیست علیه طاعه مات مات جاهلیه» از عامر بن ربیعه (نیز رجوع شود به کنزالعمال ج۶ ص ۶۵ شماره ۱۴۸۶۱).
۱۲ ـ «مستدرک الصحیحین» حاکم نیشابوری در گذشته (۴۰۵) ج ۱ ص ۷۷ و ۱۱۷ از ابن عمر بلفظ: «من مات و لیس علیه امام جماعه فان موتته موته جاهلیه».
۱۳ ـ «المغنی» قاضی القضاه معتزلی، عبد الجبار بن احمد همدانی اسدآبادی درگذشته (۴۱۵) جزء متمم عشرین ج ۱ ص ۱۱۶ بلفظ: «من مات و لم یعرف امام زمانه مات میته جاهلیه».
۱۴ ـ «ندیم الفرید» علامه محقق ابوعلی، احمد بن محمد بن یعقوب مسکویه ـ که اصلش ازری و مقیم و درگذشته اصفهان بسال (۴۲۱) بوده است بلفظ: «من مات لیله و لیس فی عنقه بیعه امام فقد مات میته جاهلیه».(۳).
۱۵ ـ «حلیه الاولیاء» حافظ ابونعیم اصفهانی درگذشته (۴۳۰) ج ۳ ص ۲۲۴ بلفظ: «من مات بغیر امام فقد مات میته جاهلیه و من نزع یده من طاعه (یدا من طاعه الله) جاء یوم القیامه لاحجه له» به روایت از طیالسی.
و اضافه کرده است: این حدیث ثابت و مسلّم بوده، مسلم درحدیث خود آنرا از زید روایت نموده و گفته است: تابعین و اعلام آنرا از زید نقل کرده اند. سپس هشت نفر از تابعین را نام برده که این حدیث را روایت نموده اند.
۱۶ ـ «سنن بیهقی» درگذشته (۴۵۸) ج ۸ ص ۱۵۶ ـ ۱۵۷ بلفظ: «من مات و لیس فی عنقه بیعه، مات میته جاهلیه»
۱۷ ـ «جمع بین صحیحین ـ بخاری ومسلم ـ» محمد بن فتوح حمیدی درگذشته (۴۸۸) بلفظ: «من مات و لم یعرف امام زمانه مات میته جاهلیه» (به نقل احقاق الحق قاضی نورالله شوشتری در اوائل بحث امامت، نیز آیت الله مرعشی در پاورقی احقاق ج ۲ ص ۳۰۶ بواسطه کنزالعمال (۱/۱۸۶ چاپ حیدر آباد) آنرانقل نموده، اما روایت با کمی اختلاف در عبارت بدون نام حمیدی ذکر شده)
۱۸ ـ «ربیع الابرار» محمود بن عمر زمخشری درگذشته (۵۳۸) ج ۴ ص ۲۲۱ باب الملک و السطان بلفظ: «من مات و لیس فی عنقه لامام المسلمین بیعه فمیتته میته جاهلیه»
۱۹ ـ «ملل و نحل» محمد بن عبد الکریم شهرستانی شافعی درگذشته (۵۴۸) ج ۱ چاپ قاهره ص ۱۷۲ ذیل «الاسماعیلیه» بلفظ: «ان من مات و لم یعرف امام زمانه، مات میته جاهلیه» و نیز: «من مات و لم یکن فی عنقه بیعه امام، مات میته جاهلیه» .(۴)

منابع
۱٫ بحار الانوار، ۷۶/۲۳-۹۵، چاپ دوّم و چاپ امین الضّرب ۱۶/۷-۲۰٫
۲٫ در این باره کتابی با نام «شناخت امام یا راه رهایی از مرگ جاهلی »توسط مهدی فقیه ایمانی، مشتمل بر بحث و بررسی اسناد و محتوای حدیث فوق از دیدگاه اهل تسنن به نگارش در آمده و چاپ شده است.
۳٫ به نقل سید بن طاووس در «طرائف » ص۲۱۰ ضمن شماره ۳۰۵ و «ندیم الفرید» به عنوان « ندیم الاحباب وجلیس الاصحاب» نسخه خطی آن در کتابخانه مغنسیا از بلاد ترکیه بشماره (۱۲۱۰) موجود است. (اعلام زرکلی ۲۱۲/۱).
۴٫ اصالت مهدویت در اسلام- مهدی فقیه ایمانی- نرم افزار موعود از حوزه اصفهان.